600 Varkens stikten in Melderslo, NVWA weigert inzage in onderzoek en OM seponeert de zaak

Dinsdag 24 augustus 2021 werden in een varkensstal aan de Broekhuizerdijk in het Limburgse Melderslo honderden dode varkens gevonden. De luchtwasser van de stal was uitgevallen waardoor de dieren stikten. In de stal zaten 700 varkens waarvan volgens de brandweer 95% van de dieren het niet overleefden. ¹ Hoe dit kon gebeuren, werd nooit bekend gemaakt.

Omdat uit Animal Rights’ onderzoek naar vergelijkbare rampen in Haaren, Meddo, Maarheeze, Middelharnis, Heeswijk-Dinther en Neer blijkt dat deze zaken vaak niet of laks worden onderzocht en er al helemaal geen sprake is van bestraffing, vroeg Animal Rights via de Wet open overheid (Woo) bij de Nederlandse voedsel- en warenautoriteit (NVWA) ook voor deze ramp de documenten op die bij het onderzoek horen. Animal Rights ontving niets wat inzicht geeft in de verschrikkelijke verstikkingsdood van deze 600 tot 650 varkens. ²

NVWA weigert inzage in het onderzoek
De NVWA laat Animal Rights weten dat op een deel van de gevraagde informatie de Woo niet van toepassing is, omdat de informatie onder het regime van de Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet Justitiële en strafvorderlijke gegevens (Wjsg) valt. Het gaat hierbij om de bescherming van persoonsgegevens. Het betreft hier echter een specifieke zaak, waarvan Animal Rights het adres kent en ook om welke maatschap het gaat.

Verder draagt men aan dat de openbaarmaking van bepaalde informatie inzicht zou geven in onderzoeksstrategieën die door de politie en/of de NVWA en/of het OM worden gebruikt en daarmee de opsporing en vervolging van strafbare feiten in het algemeen kan belemmeren. En zo volgen er nog een aantal overweging waarvan het resultaat is dat niemand kan/mag nagaan waar de verantwoordelijkheid ligt voor de verstikkingsdood van deze varkens.

Communicatie tussen de onderzoekers
We krijgen wel een aantal documenten in handen die, hoewel zwaar gelakt, een inzicht geven in de communicatie tussen de verschillende overheidsdiensten die zich met de zaak hebben bezig gehouden. Het gaat dan, onder andere, om de NVWA, het Openbaar Ministerie (OM) en een officier van justitie (OvJ) en zijn parketsecretaris bij het Functioneel Parket (FP) Zwolle.

In de eerste plaats blijkt dat het niet om één zaak, maar om meerdere zaken gaat. Op 25 augustus 2021 is het onderwerp van een email “Nieuw geval van verstikking in Melderslo” en op 3 september 2021 wordt er ‘gesproken' over “het meest recente geval van verstikking van varkens”.

Er lijkt een adviesgroep opgericht te zijn “met als doel om eerdere onderzoekervaringen te delen, het bepalen van een plan van aanpak en om vertragingen in het proces te voorkomen.”

“Onderzoek kende al een strafrechtelijke opstart waarbij reeds (technische) gegevens verkregen zijn,” wordt in die laatste email vermeld.

Platina
Op 6 september wordt aan de zaak Melderslo een codenaam gegeven: “FEK-zaak Platina - Verstikking circa 600 varkens te Melderslo”.

FEK staat voor Fraude Expertise Knooppunt. In sommige complexere fraudezaken bieden rechercheurs van de Inlichtingen- en Opsporingsdienst (IOD) ondersteuning aan Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA’s). De IOD van de NVWA doet strafrechtelijk onderzoek naar grootschalige criminaliteit die een gevaar vormt voor de voedselveiligheid, volksgezondheid en de gezondheid van planten en dieren in Nederland. De zaak lijkt serieus te worden genomen.

Proces verbaal, verhoor en plan van aanpak
Uit een email van 1 oktober valt op te maken dat er dan inmiddels Proces verbaal (PV) is opgemaakt en er een “plan van aanpak” is. Animal Rights heeft dat PV niet ontvangen en het ”plan van aanpak” is weggelakt.

Op 11 en 14 oktober wordt gemaild over het plan van aanpak en opstellen van verhoorvragen.
“Voor wat betreft het afzonderlijk horen van mevrouw en daarna meneer: dit lijkt mij oke. Zeker nu de meldingen eerst bij haar binnen zijn gekomen. Indien [gelakt] is het mogelijk een goed idee om hem een keer extra te wijzen op zijn recht op een advocaat.”

Op 28 en 29 oktober overleggen OM en NVWA opnieuw over het verhoorplan. Het lijkt er op dat de verdachten bij voorbaat al hebben aangegeven geen verklaring af te willen leggen?

”Goed bezig!
Je kan verdachte ontbieden voor verhoor. Het is geen verplichting om te verschijnen of een verklaring af te leggen.
Mochten verdachten wel verschijnen zullen zij de cautie moeten krijgen. Dit kan betekenen dat ze inderdaad geen antwoord geven op de vragen. Mogelijk beantwoorden ze wel iets.
Verschijnen ze niet, zou je ze nog een tweede keer kunnen oproepen. In die brief zou ik benoemen dat als ze geen gebruik wensen te maken van het verhoor en hun kant van het verhaal niet wensen toe te lichten het dossier zonder verklaring zal worden ingestuurd naar het Openbaar Ministerie.
Hopelijk is dit voldoende antwoord op je eerste vraag.
Voor wat betreft je tweede vraag: De wet schrijft uitsluitend een raadsman voor.
Succes met vervolg en alvast een fijn weekend.”

Het verhoor vindt plaats op 26 november. Het PV van dat verhoor ontving Animal Rights eveneens niet. “Verdachte was vergezeld van advocaat”. Uit een email van 1 december blijkt dat “verdachte 2” te zijn geweest, waarschijnlijk de varkensboer. Er blijkt een potentiële getuige in beeld te zijn gekomen. “Het voornemen (in overleg) met IOD) is eigenlijk om deze persoon op korte termijn te horen.” Maar daar lezen we verder niets meer over in de stukken. Uiteindelijk lijkt ”verdachte 1”, waarschijnlijk de boerin, niet te zijn verhoord vanwege “privé-omstandigheden”, terwijl bij haar toch de melding over het uitvallen van de ventilatie zou zijn binnengekomen.

Tenlastelegging
Op 24 januari 2022 is er email verkeer over tenlastelegging in vier verschillende zaken, waarvan Platina/Melderslo er één is. In een email van de NVWA van 8 november 2022 werd bij ‘onderwerp’ ‘Hittestress zaken Goud, IJzer, Platina, Scandium’ genoemd. Zo weten we ook de codenamen van de drie andere hittestress-zaken die parallel behandeld worden.

Opnieuw is de meeste informatie weggelakt. Aan de wel zichtbare, aangehaalde wetsartikelen heeft de tenlastelegging betrekking op Artikel 2.1 Dierenmishandeling en dan met name artikel 2.1.1: “Het is verboden om zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is, bij een dier pijn of letsel te veroorzaken dan wel de gezondheid of het welzijn van het dier te benadelen.” En artikel 2.2 Houden van dieren en dan met name artikel 2.2.8: “Het is houders van dieren verboden aan deze dieren de nodige verzorging te onthouden.”

Het procesdossier wordt op 3 februari 2022 door de NVWA ingestuurd naar het Functioneel Parket van Zwolle.

Op 15 september 2022 wordt in een email, het eerst volgende verstrekte document, de vraag gesteld of de vier dossiers met betrekking tot verstikkingszaken ”de toets der kritiek kunnen doorstaan.” De IOD-NVWA aan het OM: “Er zijn inmiddels meerdere dossiers ingediend mbt verstikkingszaken, varkens en pluimvee, waarbij wij als FEK betrokken zijn geweest: [gelakt], [gelakt], Platina en [gelakt]. Gaarne zouden wij, [gelakt] en ik, een keer digitaal (mag ook fysiek) met jou om tafel zitten om te horen hoe of de stand van zaken is van deze dossiers en of ze de toets der kritiek kunnen doorstaan.”

Sepots
Op 15 november 2022 heeft er ’s ochtends een overleg plaats gevonden en gaat de communicatie ineens over de communicatiestrategie naar aanleiding van de sepots.

Een officier van justitie kan op basis van Artikel 167 Wetboek van Strafvordering besluiten om een strafbaar feit, op grond van het algemeen belang, niet in behandeling te nemen. Wanneer de officier van justitie besluit een zaak niet in behandeling te nemen wordt dat een sepot genoemd. Men hoeft dan niet meer voor de rechter te verschijnen.

In betreffend email wordt onder andere gesproken over voorlichting/pers, over hoe nu verder, mogelijkheden wetgeving en beleid en proactief communiceren richting NGO’s.
Zover Animal Rights weet is er nooit over deze sepots gecommuniceerd met de pers, de politiek en de NGO’s. Deze communicatie had, als deze had plaatsgevonden, ook op de inventarislijst van dit Woo verzoek moeten staan onder de noemer ‘reeds openbaar’.

In een email van 25 november zijn die goede voornemens alweer verdwenen en is alleen nog actiepunt “Communicatie richting sector dmv bijvoorbeeld vakbladen” over. Ook daar levert een zoekslag niets op.
Het heeft veel weg van een doofpotaffaire.

Uitspraak Hof Den Bosch
In die laatste email verwijst het FP met de aanvang een korte omschrijving van het pijnpunt in onze hittestress zaken” naar de uitspraak van het Hof Den Bosch ³ die Animal Rights uitgebreid heeft beschreven en besproken in het artikel SCHULDIG AAN DE VERSTIKKINGSDOOD VAN 2100 VARKENS, MAAR GEEN STRAF

“Hof Den Bosch heeft op 17-02-2022 uitspraak gedaan in een vergelijkbare zaak en heeft daarbij toepassing gegeven aan een artikel 9a Sr (= bewezenverklaring zonder oplegging van straf of maatregel). De overwegingen die het Hof daarbij heeft gehanteerd zijn van invloed op onze afdoeningsbeslissing. Het hof heeft in de voorgelegde zaak gekeken naar de emotionele gevolgen, het financiële verlies in verband met de onzekerheid over de uitkering van de verzekering en het inmiddels gestaakt zijn van de bedrijfsactiviteiten.
Bij de beoordeling en afdoening van de zaken hebben wij rekening te houden met de jurisprudentie en de aldaar gehanteerde overwegingen. Wanneer wij de punten van het Hof meenemen in de beoordeling van onze onderzoeken komen wij tot de volgende conclusies:”

Die conclusies zijn vervolgens in het geheel gelakt.

Sepots 2
Een email van 7 december 2022 met als onderwerp ‘Hittestress zaken - [gelakt], [gelakt], Platina, [gelakt] en [gelakt] - gaan allen worden geseponeerd’: ”Ik begrijp dat de sepot-brieven inmiddels naar de betreffende bedrijven zijn verzonden. Zouden wij daarvan, ter afsluiting van onze zaken, ook een kopie kunnen ontvangen?”

Een vijfde hittestress FEK-zaak lijkt het zelfde lot beschoren, zo blijkt uit een email van 15 november. De sepot-brieven zaten niet bij de documenten van de Woo die Animal Rights ontving.

Pas op 16 mei 2023 worden de kennisgevingen van de sepots naar de NVWA gezonden. Die van Platina/Melderslo blijkt een voorwaardelijk sepot te zijn.

Onacceptabel
Met uitzondering van de 600 tot 650 gestikte varkens in Melderslo, weet Animal Rights niet met zekerheid om welke andere diersoorten en aantallen individuen het in de andere vier zaken gaat. Wat wel duidelijk is, is dat het OM, blijkbaar zonder protest van de NVWA, de dood van zeker honderden, mogelijk duizenden individuele dieren wegwuift zonder de zaak voor de rechter te brengen. Men doet dat ook nog eens op basis van een gemankeerde interpretatie van een gerechtelijke uitspraak in een eerdere zaak.

Het Hof Den Bosch legde weliswaar geen straf op, uit medelijden met de boer, maar het oordeel was weldegelijk een dood door schuld.

Overigens is het voor het bedrijf uit Melderslo niet de eerste keer dat daar een ramp plaatsvindt. Op 2 juni 2014 komen er 1300 varkens om het leven als de stal waarin ze zitten opgesloten, uitbrandt.

Animal Rights vindt deze gang van zake volstrekt onacceptabel. Net als in de zaak Gosschalk zal Animal Rights met haar advocaat een artikel 12 procedure opstarten.