Dierlijke mest nodig? Ontkracht!

Het klinkt misschien als een idee van een mooie kringloop: planten halen de stoffen die ze nodig hebben om te groeien uit de bodem, dieren eten planten en krijgen op die manier de stoffen die zij nodig hebben binnen, maar scheiden ook mest uit die de voedingsstoffen voor planten weer terug in de bodem brengt. Zonder interventie van de mens is er op die manier in de natuur inderdaad sprake van kringlopen. Een klein deel van de stoffen gebruiken dieren voor hun eigen groei, maar als dieren sterven breken andere organismen hun lichamen af en zo komen ook die stoffen weer terug in de bodem.

In de moderne landbouw is er geen sprake van gesloten kringlopen, maar het is een fabel dat we dieren nodig hebben om kringlopen gesloten te maken. Mensen kunnen immers plantaardig eten en hun eigen mest terugbrengen op het land. Op die manier is de kringloop gesloten. In een samenleving waarin mensen andere dieren eten, maar hun eigen mest niet terugbrengen op het land - zoals nu het geval is - kan er geen sprake zijn van een gesloten kringloop.

De moderne landbouw is sowieso niet duurzaam. Kringlopen zijn verre van gesloten. Veel veevoer voor de Nederlandse veehouderij wordt verbouwd in Zuid-Amerika en de mest blijft hier in Nederland achter. Maar als je dierlijke mest terugbrengt op het land waar het vandaan komt, breng je daarmee de stoffen terug die dieren eerst zelf geconsumeerd hebben. Er is dan een kringloop, maar een van veevoer naar vee en terug naar veevoer: de veevoer-kringloop. Laat duidelijk zijn: die kringloop is er bij lange na niet, maar deze is ook niet wenselijk, omdat deze overbodig is. We hebben namelijk geen dierlijk voedsel nodig. Een veevoer kringloop is goed voor zichzelf, maar het draagt niet bij aan het gesloten maken van een kringloop waar de mens en voedsel voor mensen ook onderdeel vanuit maken.

We zijn tegenwoordig gewend aan grootschalige en efficiënte landbouw. Er moet steeds meer voedsel geproduceerd worden. Niet alleen om alle mensen te voeden, maar vooral om veedieren van voedsel te voorzien. Als je zo snel en zo veel mogelijk voedsel op je land verbouwt, put je de bodem uit. Dit betekent dat de voedingsstoffen verdwijnen. Deze bodem kun je vervolgens (tijdelijk) verrijken met dierlijke mest, waarna de bodem opnieuw uitgeput raakt. Dit proces kan een aantal keer doorgaan totdat de bodem compleet is uitgeput en niet meer vruchtbaar is.

Kringlopen volledig gesloten maken, is in de praktijk misschien niet makkelijk te realiseren, maar we zetten al een flinke stap richting duurzaamheid als we de intensieve veehouderij saneren.

We kunnen overigens niet zomaar menselijke mest gebruiken, omdat dit verontreinigd is met onder andere medicijnresten. Het punt is echter dat er theoretisch weinig verschil is tussen de huidige situatie waarin we geen menselijke mest gebruiken en een situatie waarin we plantaardig leven en geen menselijke mest gebruiken: in beide gevallen onttrekken we stoffen aan de kringloop. Je moet dan gebruik maken van andere bronnen die de vruchtbaarheid van de bodem garanderen, zoals kunstmest.

Duurzame oplossingen vinden in de praktijk is niet makkelijk, maar het gaat vooral om: waarin investeer je? Wil je het huidige systeem van het uitbuiten van dieren in stand houden en ga je onderzoeken hoe we daarin kringlopen meer gesloten kunnen maken? Of besteed je tijd, geld en energie om te onderzoeken hoe we een plantaardige samenleving met gesloten kringlopen kunnen realiseren?

Als je investeert in duurzame oplossingen, kun je bijvoorbeeld onderzoeken hoe we landbouw het meest duurzaam bedrijven en hoe we plantenmest het best kunnen gebruiken.

Door gebruik te maken van wisselteelt, waarbij je op een stuk grond afwisselend verschillende soorten gewassen plant, raakt de grond niet snel uitgeput, maar kan deze juist gevoed worden door de verschillende gewassen. Zo zorgt een plant als boekweit bijvoorbeeld voor calcium.¹ Daarnaast is het slim als je gewassen bij elkaar plant die elkaar versterken. Dit heet combinatieteelt. Voorbeelden van goede partners zijn bieten met knoflook, aardbeien met spinazie en tomaten met wortels.² Tot slot kun je de bodem verzorgen met plantaardige compost (bijvoorbeeld van groente- en tuinafval of van gevallen bladeren) en gebruik maken van bodembemesting in de vorm van plantaardige gier of groenbemesters.

Groenbemesten is het telen van planten op een stuk grond om deze vervolgens onder te ploegen of op het land te laten te liggen. Zo ontstaat maaimest. Op deze manier wordt de hoeveelheid organisch materiaal in de bodem groter, zodat er genoeg voeding is voor het bodemleven. Ook zijn er groenbemesters - de vlinderbloemigen - die in samenwerking met bacteriën stikstof uit de lucht binden en dus voor andere planten de onmisbare nutriënt stikstof vrijmaken. In de moderne landbouw wordt al gebruik gemaakt van klaver als groenbemester.³

Dierlijke mest kan voordelen hebben ten opzichte van plantaardige mest. Een deel van de voedingsstoffen in dierlijke mest is namelijk in water oplosbaar, waardoor deze stoffen snel door planten kunnen worden opgenomen. Zoals besproken in dit artikel, betekent dat echter niet dat we afhankelijk zijn van dierlijke mest. We kunnen echter kiezen voor duurzamere manieren van landbouw en plantaardige mest.

Er is zelfs reden temeer om hiervoor te kiezen, omdat er ook grote nadelen zijn aan het gebruik van dierlijke mest. Dierlijke mest bevat teveel stikstof, fosfor en kalium. Overbemesting is een veelvoorkomend probleem. Planten hebben al deze mest niet allemaal nodig, waardoor het overgrote deel terecht komt in ons grondwater.¹ Dit zorgt er vervolgens voor dat water in beekjes, sloten en rivieren terecht komt. Dit leidt tot een slechte waterkwaliteit, uitsterven van vissen en een algemene vermindering of zelfs complete uitsterving van alle waterdieren. Hiernaast is dierlijke mest ook verantwoordelijk voor meer dan een derde van de methaan uitstoot en twee derde van de ammonia- en distikstofmonoxideuitstoot.² Dit zorgt niet alleen voor broeikasuitstoot, maar ook voor de verstoring van ecosystemen, zure regen en gezondheidsproblemen bij mensen die op de boerderijen werken of hier in de buurt wonen.³

Biocyclische-veganlandbouw staat voor een biologische plantaardige kringlooplandbouw waarin geen productiedieren aanwezig zijn en er geen gebruik wordt gemaakt van dierlijke restproducten zoals dierlijke mest van koeien, schapen, varkens en kippen. Je vindt hier meer informatie over bijvoorbeeld plantaardige bemesting en bodembeheer op de site www.bio-vegan.nl.

Wil jij zelf aan de slag en ben je op zoek naar moestuin tips? Kijk dan eens bij Natascha van Plantaardiger, die al jaren haar eigen moestuin heeft en deze volledig biologisch en plantaardiger onderhoudt.