Er is geen bewijs voor knaagdieren als veroorzakers van stalbranden

“Een kwart van de stalbranden wordt veroorzaakt door het doorknagen van elektriciteitskabels door muizen en ratten,” zegt Stichting Kennis- & Adviescentrum Dierplagen (KAD) in Wageningen.

Dit cijfer is echter nergens op gebaseerd. Sterker nog: er is tot nu toe geen enkel bewijs voor een stalbrand veroorzaakt door knaagdieren. Bastiaan Meerburg van het KAD komt dan ook niet verder dan: 'Bij de helft van de branden is de oorzaak niet bekend. Wij gaan er vanuit dat daarvan de helft wordt veroorzaakt door muizen en ratten.” ¹ Hij kletst dus maar wat.

Zijn collega Albert Weijman roept al sinds 2013 hetzelfde. ² Ook hij wordt daarbij niet gehinderd door enig bewijs. In 2018 moest hij nog steeds, na al die jaren roeptoeteren, toegeven: “Ik heb geen harde cijfers om dat te onderbouwen.” ³

In het 2012 rapport van Wageningen Universiteit ‘Onderzoek naar brandveiligheid voor dieren in Veestallen’, was men voorzichtiger: “Het KAD is van mening dat ongedierte (m.n. de huismuis en de zwarte rat) een belangrijke oorzaak van kortsluiting en daarmee samenhangende branden in veestallen kan zijn.” Waar het rapport meteen aan toevoegde: “Hard bewijs voor ongedierte als oorzaak van stalbrand en inzicht in de omvang van het risico ontbreekt.” ⁴

In het rapport ‘Stalbrandpreventie – Kosteneffectiviteit, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid’ van het Economisch Instituut voor de Bouw uit 2019 worden knaagdieren helemaal niet genoemd. ⁵

Politieke lakeien van de vee-industrie, zoals VVD-er Helma Lodders, papegaaien de verzinsels van het KAD echter kritiekloos na. Afgelopen maand nog vroeg Lodders waarom Landbouwminister Carola Schouten en haar collega Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Milieu nog steeds geen afspraken hebben gemaakt over de bestrijding van knaagdieren door ondernemers. ¹ De ministers komen daarmee volgens Lodders de afspraken in het regeerakkoord niet na. Lodders benadrukt dat elke stalbrand er één te veel is. “Zeker als deze voorkomen had kunnen worden door een adequate knaagdierbestrijding door ondernemers, gezien het feit dat onderzoekers inschatten dat ongeveer 25% van de stalbranden wordt veroorzaakt door knaagdieren”. Lodders roept de minister op om voor 1 april afspraken te maken met de sector over de bestrijding van knaagdieren zodat ondernemers zelf ongedierte in stallen kunnen bestrijden. “Om zo één van de belangrijkste oorzaken van stalbranden terug te dringen”, aldus het Kamerlid.

Politici die dergelijke wanen verspreiden in plaats van te werken aan echte oplossingen, zijn medeverantwoordelijk voor het enorme aantal slachtoffers bij stalbranden.

Als ‘bewijs’ voor het feit dat knaagdieren verantwoordelijk zouden zijn voor stalbranden worden iedere keer dezelfde verhalen opgedist, die geen van allen iets met stallen te maken hebben. Zo zou een rat in maart 2013 de kortsluiting hebben veroorzaakt die leidde tot een stroomstoring van de kerncentrale in het Japanse Fukushima. ¹ Dat de 15 centimeter lange dode rat die werd aangetroffen bij een schakelkast verantwoordelijk was, is nooit aangetoond en er was geen brand!

In 2013 veroorzaakte een rat kortsluiting in attractiepark Walibi Holland. ² In het pretpark troffen brandweerlieden bij een van de attracties een paar smeulende kabels en een geëlektrocuteerde rat aan. Alleen de meterkast liep wat rookschade op.

Maart 2012 bericht Het Belang van Limburg dat een garage, een tuinhuis en een schuur in vlammen op gingen. ³ Het vuur werd volgens de brandweer van Maasmechelen veroorzaakt door een rat die de elektrische kabels in de garage doorknabbelde.

Ratten zouden ook de miljoenenbrand veroorzaakt hebben die in 2003 het Deltapaviljoen van Waterland Neeltje Jans in de as legde. ⁴ De stroomkabels onder de vloer van het restaurantgedeelte werden door ratten kapot gevreten, zo wees het technisch onderzoek van de politie uit.

Over het verhaal dat er in 2011 kortsluiting ontstond in de zender van de Wereldomroep op Bonaire en dat na demontage bleek dat de rat-dader nog tussen de draden en printplaten aanwezig was, hebben we zelfs geen artikel kunnen vinden.

Niemand beweert dat knaagdieren geen brand kunnen veroorzaken. Bij stalbranden is daarvoor echter geen enkel bewijs en het is de verantwoordelijkheid van de stal eigenaar om knaagdieren buiten te houden en zijn elektra knaagdier-bestendig te hebben. Er is wel bewijs dat het aantal slachtoffers bij stalbranden zo groot is omdat de dieren niet kunnen ontsnappen en omdat, als de deuren al voor ze geopend worden, ze niet buiten te krijgen zijn, omdat ze nog nooit buiten zijn geweest.

18 maart 2020 verscheen het rapport van het Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico over stalbranden waarvoor ook Animal Rights geïnterviewd werd. ¹

De conclusies zijn duidelijk: “Megastallen branden relatief vaker af dan reguliere veestallen en het totaal aantal stalbranden is de afgelopen acht jaar toegenomen. Daarbij kwamen meer dan een miljoen dieren om het leven. De stijging betekent een mislukking van de in 2012 door de overheid ingestelde commissie die zich tot doel stelde het aantal branden en hun slachtoffers ‘fors te verminderen’”.

Er is echter nog een belangrijke nevenconclusie in het rapport: “Boerenorganisaties wijzen veelvuldig naar knaagdieren als oorzaak voor stalbranden, omdat ze kabels kunnen doorknagen en zo voor kortsluiting zouden zorgen. Knaagdierbestrijding is in het regeerakkoord zelfs opgenomen als maatregel tegen stalbranden. Volgens verzekeraar Achmea (Interpolis) bestaat voor die relatie echter geen aantoonbaar bewijs. Het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen, dat afgelopen jaar stelde dat een kwart van de stalbranden door ongedierte wordt veroorzaakt, kan Investico desgevraagd niet één voorbeeld daarvan noemen.”

Op 24 juni 2020 beantwoordt minister Schouten Kamervragen naar aanleiding van het Investico onderzoek. ² Ze moet hierin toegeven: "Op basis van de kennis en ervaring van de partners van het Actieplan brandveilige veestallen over oorzaken van stalbranden, waaronder Brandweer Nederland en het Verbond van Verzekeraars, kan niet vastgesteld worden dat stalbranden ontstaan door knaagschade. Bovendien toont de praktijk aan dat lekstromen of kortsluiting, al dan niet door knaagschade ontstaan, door een goede elektrische installatie worden opgevangen en niet tot brand leiden."

Ook in het een dag eerder verschenen persbericht van LTO ¹ worden allerlei oorzaken voor de stalbranden van 2019 genoemd (blikseminslag (2), broei (3), brandstichting (1), werkzaamheden (4), elektra (4), werktuigen (incl. voerinstallatie) (3), en haard/kachel (2)). Knaagdieren zitten daar niet bij. Er blijven wel nog 22 branden (50%) over waarbij de oorzaak onbekend is. Dit is logisch omdat de branden vaak zo catastrofaal zijn dat er geen bewijs te achterhalen is. Ook wordt er bij de aanwezigheid van asbest vaak geen onderzoek gedaan. Om er dan maar vanuit te gaan dat een deel daarvan door knaagdieren is veroorzaakt is pure fantasie.

Er is dus geen enkel bewijs dat knaagdieren verantwoordelijk zijn voor stalbranden. Ze zouden best een brand kunnen veroorzaken, want knaagdieren knagen. Ze knagen niet alleen om te eten. De tanden van knaagdieren groeien hun leven lang door, waardoor het noodzakelijk is deze ook continu te slijten. Het is de verantwoordelijkheid echter van huis/garage/attractie/stal eigenaars om te voorkomen dat knaagdieren bij kwetsbare onderdelen kunnen komen.

Volgens het Integrated Pest Management (IPM) waar de Rijksoverheid in 2015 voor koos, moeten eerst preventieve maatregelen (geen voedsel) worden genomen. ¹ Pas als die niet genoeg werken, kunnen bijvoorbeeld klapvallen worden ingezet. Pas daarna mogen de dieren worden bestreden met chemische middelen zoals anticoagulantia.
Animal Rights is het daar natuurlijk niet mee eens. Dodelijke ‘oplossingen’ zijn nooit acceptabel!

Het demoniseren van knaagdieren kreeg een extra boost na het in werking treden van de beperking van het vrije gebruik buiten van ratten- en muizengif op 1 januari 2017. Veeboeren willen, gesteund door hun belangenorganisaties, graag zelf blijven knoeien met gif. Dit onderwerp vindt dan ook zijn weg in het ‘Actieplan Brandveilige Veestallen 2018-2022’, terwijl het in het al even ineffectieve ‘Actieplan stalbranden 2012-2016’ nog ontbrak. ²

Oktober 2020 moet Landbouwminister Schouten opnieuw toegeven dat er geen verband is tussen knaagdieren en stalbranden. ³ Ze schrijft aan de Tweede Kamer op basis van de kennis en ervaring van onder andere de Brandweer Nederland en het Verbond van Verzekeraars dat branden in veestallen meer worden veroorzaakt door haperende elektra, dan dat ze het gevolg zijn van knaagschade. De praktijk toont aan dat lekstroom of kortsluiting, al dan niet door knaagschade ontstaan, door een goede elektische installatie worden opgevangen en niet tot brand leiden, aldus de minister. Om stalbranden te voorkomen is het dan ook beter om regelmatig de elektrische installatie te controleren, dan om extra in te zetten op de bestrijding van ratten en andere dieren, die mogelijk aan elektrische bedrading knagen.

Politici, waaronder tot voor kort de verantwoordelijke landbouwminister, die niet bestaande zondebokken voor de stalbranden zoeken onder wilde dieren en tegelijkertijd effectieve maatregelen om het aantal branden en slachtoffers te reduceren, afwijzen als ‘niet proportioneel’, zijn een even groot probleem als de lakse veeboeren en hun verzekeraars.

De echte en verantwoordelijke daders voor stalbranden zijn de mensen die de dieren opsluiten en die daarnaast het gedrag van knaagdieren onvoldoende kennen en op waarde schatten en die nalaten om preventieve, diervriendelijke maatregelen te nemen.

De praktijk van het beschermen van het fokken en vermoorden van dieren door nog meer dieren om te brengen, moet worden beëindigd.

Minder stallen is minder slachtoffers, geen stallen betekent geen stalbrand slachtoffers.

De mythe van knaagdieren als oorzaak van stalbranden is allang naar het rijk der fabelen verwezen, maar kwaadaardige veehouders blijven het tegen beter weten in keer op keer te berde brengen. Zo’n kwaadaardige dierenuitbuiter is Bart-Jan Oplaat.
In reactie op het plan van demissionair landbouwminister Piet Adema om in te gaan zetten op de intensivering van brandonderzoek, lepelt hij het aloude riedeltje opnieuw op: ”Een elektrische storing zoals kortsluiting wordt regelmatig genoemd als oorzaak. Maar hoe is die ontstaan? Doordat er fouten zijn gemaakt bij de aanleg van de elektrische installatie, bijvoorbeeld dat sommige elektriciteitskabels niet goed zijn aangelegd? Of is er kortsluiting ontstaan door ongedierte?”

Vervolgens - want daar gaat het natuurlijk om - pleit kippenboer Oplaat ervoor de regels voor ongedierteregelgeving te versoepelen. “Er is momenteel geen bewijs dat knaagdieren een belangrijke oorzaak zijn van stalbranden,” reageert LNV-woordvoerder Judith van Kessel. Maar dat zal mannen als Oplaat er niet van weerhouden om van het demoniseren van onschuldige, wilde dieren hun levenswerk te maken.

In de beantwoording van vragen op 28 februari 2024 bij het ”schriftelijk overleg over het Ontwerpbesluit tot wijziging van het Besluit houders van dieren in verband met het stellen van brandveiligheidsvoorschriften”, komt een vraag van de VVD aan de orde over visolie in elektriciteitskabels.

”Elektriciteitskabels kunnen visolie bevatten. Echter is het momenteel niet met zekerheid te zeggen of er een causaal verband bestaat tussen de aanwezigheid van visolie in kabels en schade door knaagdieren.”