Een pleidooi voor de proefrat

Voor wetenschappers was het één van de meest onverwachte ontdekkingen uit een dierproef dat ratten in staat zijn tot empathie. Een gedragstudie van 1959 toonde aan dat ratten weigerden een hendel in te drukken om voedsel te verkrijgen als die hendel ook een schok gaf aan een andere rat in een aangrenzende kooi.¹ De ratten verhongerden liever dan dat ze getuige waren van het lijden van de andere rat. Het negatieve beeld dat velen helaas nog hebben van ratten is volledig onterecht: ratten zijn empathische wezens en dragen zorg voor elkaar. Net als wij.

Lees ook: Er is geen bewijs voor knaagdieren als veroorzakers van stalbranden

Maar de ontdekking van empathische ratten werd met ongeloof van de wetenschappers tegemoet getreden. Hoe kan een rat empathisch zijn? De kwestie van empathie bij ratten kwam zo'n 50 jaar lang niet meer aan bod totdat in 2011 een groep wetenschappers ontdekte dat ratten andere ratten zullen bevrijden die gevangen zitten in een koker.¹ Het was niet zo dat ze alleen maar nieuwsgierig waren of met het apparaat wilden spelen: als het leeg was of een speelgoedrat bevatte, zouden ze de neiging hebben om het te negeren. En de koker was niet gemakkelijk te openen - het vergde inspanning en vaardigheid - dus het lijkt erop dat de ratten echt hun mederrat wilden bevrijden.

De meeste wetenschappers waren er niet van overtuigd dat ratten uit empathie handelden en suggereerden in plaats daarvan dat de ratten waarschijnlijk gewoon gezelschap wilden, of dat ze gewoon een einde wilden maken aan de vervelende geluiden die de andere rat maakte.² Ratten handelden dus volgens deze wetenschappers niet uit zorg voor de ander, maar uit puur egoïsme. Het valt natuurlijk gemakkelijker voor wetenschappers om wrede dierproeven goed te praten als ze hun inlevingsvermogen ontkennen en reduceren tot eigen belang.

Sindsdien is er een explosie van soortgelijke studies die ratten in schadelijke situaties plaatsen om te zien of de andere ratten hen te hulp schieten. Een voorbeeld is dat ratten een andere rat van de verdrinkingsdood redden, zelfs als ze in plaats daarvan chocolade krijgen aangeboden. Ze zijn ook sneller in staat om tot hulp te schieten wanneer ze dit in een gelijkaardige dierproef zelf hebben ervaren, wat suggereert dat ze begrijpen hoe een rat die verdrinkt zich voelt.¹ De resultaten van deze studies zijn overtuigend en laten keer op keer duidelijk zien wat we al vermoedden: dat ratten empathisch zijn. Ondertussen hebben deze dierproeven de ratten aanzienlijke angst en leed toegebracht. Het onbegrijpelijke is dat wetenschappers bereid zijn om ratten te blijven schaden, omdat ze worden gezien als een goedkoop wegwerpobject.

Als je misschien denkt dat wetenschappers ondertussen meer rekening met de proefrat houden en de experimenten op ratten bijgevolg minder gruwelijk zijn, denk opnieuw! Wetenschappers sleutelen nu aan het inlevingsvermogen van ratten om manieren te vinden om menselijke psychologische ziekten te behandelen.² In sommige gevallen krijgen ratten behandelingen die hun empathische vermogens tijdelijk uitschakelen, zoals heroïne of elektrische schokken.³ Het bewuste doel van dit onderzoek is om populaties van geesteszieke, getraumatiseerde en emotioneel lijdende ratten te creëren.

Deze experimenten veranderen gezonde, empathische individuen in ongevoelige psychopaten.

De logica achter deze studies is paradoxaal: ratten staan dicht genoeg bij ons om als model te dienen voor menselijke psychologische ziekten, maar ver genoeg om buiten de ethische bekommernis te staan. Onderzoekers zouden er op de dag van vandaag niet aan durven denken om menselijke psychopaten te creëren om te bestuderen, of om een menselijk proefobject een kind te laten zien dat verdrinkt om zo een kans te bieden om het kind te redden. De reden is simpel: mensen hebben een empathisch karakter dat gerespecteerd dient te worden. Maar we doen het ratten wel aan, ondanks hun eigen empathische aard.

In feite hebben we het eerder al gedaan bij mensapen (gorilla's, chimpansees, orang-oetans, bonobo's). Misschien wordt het tijd dat de wetgeving ratten en alle andere proefdieren de bescherming geeft die ze verdienen. Wanneer het gaat om pijn, angst, empathie en het verlangen om te overleven, delen alle dieren onze gevoelens. En daarom zijn dierproeven moreel onaanvaardbaar.

Geschreven door Jen Hochmuth, toxicologe en campagnecoördinator 'Vervang dierproeven' bij Animal Rights.