Waarom Animal Rights voor een verbod op onverdoofde slacht is

Sinds 1 januari 2019 is in Vlaanderen het onverdoofd slachten van dieren verboden. Sinds 1 september 2019 is het onverdoofd slachten van dieren in Wallonië, het Franstallig gedeelte van België, ook verboden. Alleen voor runderen gold nog de post-cut stunning methode (directe verdoving na het doorsnijden van de hals) zoals zichtbaar in onderstaande clip, maar ook die praktijk moet verdwijnen. In Vlaanderen wordt vanaf 1 januari 2020 het verbod uitgebreid met elektronarcose voor kalveren en zal als de techniek op punt staat ook uitgebreid worden naar runderen. Er is nog geen akkoord voor een verbod op onverdoofde slacht in Brussel.

In Denemarken, Zweden, Finland, Letland, Zwitserland, Noorwegen, Australië, Nieuw Zeeland en IJsland gold al een dergelijk verbod. In Estland, Oostenrijk en Slowakije geldt nog geen verbod, maar moeten de dieren wel direct na het doorsnijden van de hals buiten bewustzijn worden gebracht. ^{1 2}

In Nederland is in 2018 een vergelijkbaar wetsvoorstel door de Tweede Kamer aangenomen. De wet is echter niet door de eerste kamer gekomen omdat het hoogste juridische adviesorgaan van Nederland, de Raad van State (RvS), ertegen adviseerde. Dit omdat een deel van de islamitische en joodse gemeenschap meent dat hun religie verbiedt dat dieren worden verdoofd voor de slacht. Volgens de RvS mag de overheid zich, als gevolg van de scheiding van kerk en staat, in beginsel niet bezighouden met interpretatie van religieuze voorschriften.

Maar wie er met zo'n technocratische afstandelijkheid naar kijkt, houdt zich blind voor de realiteit: Runderen die in een metalen kantelmachine worden gedwongen, waarin ze 45 tot 180 graden worden gedraaid. Terwijl het ondersteboven hangt is het dier in totale paniek, maar kan nergens heen. Dan probeert de slachter zijn keel door te snijden. Dat lukt vaak niet in een keer, waardoor bewust ervaren wordt hoe meerdere keren zijn keel wordt aangesneden. Een evaluatie van de situatie in 2016 liet ronduit schokkende feiten zien. De halssnede werd soms bij geobserveerde runderen in zes snijbewegingen uitgevoerd. In slechts 42 procent van de gevallen lukte het in één keer. Bij schapen volstond bij slechts 70 procent één aansnijding. Het merendeel van de runderen verloor bovendien niet binnen de afgesproken 40 seconden het bewustzijn en na twee minuten was dit soms nog niet het geval.

Alsof dat niet al vreselijk genoeg is stroomt het bloedt dat vrijkomt in de luchtpijp. Snakkend naar adem verslikt het dier zich in z'n eigen bloed, waardoor het gaat kotsen. Als het aan de RvS ligt moeten dieren deze toestand van volslagen horror 40 seconden doorstaan, voor ze uit hun lijden mogen worden verlost. 
Andere dieren gaat het bij de onverdoofde slacht overigens niet veel beter af. Kippen worden bij bewustzijn aan hun poten aan haken gehangen. Schapen staan te wachten op hun dood terwijl ze moeten toekijken hoe hun broertjes en zusjes, ondersteboven gelegen in stalen fixeerbakken, vaak meerdere keren de keel wordt doorgesneden. Dit soort gruwelpraktijken moeten natuurlijk stoppen en hebben in een beschaafd land als Nederland geen plaats.

Op dit moment is het in Nederland toegestaan om dieren te doden zonder verdoving, als dat gebeurt op joodse of islamitische religieuze wijze - dus als het voor de productie van koosjer of halal vlees is. In 2018 zijn volgens de NVWA in Nederland 1.283 kalveren, 10.849 runderen, 2.025 geiten, 47.154 schapen en 5.547 lammeren onverdoofd geslacht. Importcijfers van onverdoofd geslachte dieren worden niet door de NVWA bijgehouden. ¹

In reactie op een eerder wetsvoorstel (2008) om onverdoofde slacht te verbieden heeft de toenmalige staatssecretaris, samen met vertegenwoordigers van islamitische en joodse organisaties, in 2012 een convenant opgesteld. ² Dit zou een goed alternatief moeten bieden om het dierenwelzijn tijdens de rituele slacht te verbeteren. Volgens het convenant moet binnen 40 seconden na het doorsnijden van de keel door de slachter getest worden of het dier buiten bewustzijn is. Als dat na 40 seconden nog niet het geval is, wordt het dier verdoofd. Daarnaast is in het convenant bepaald dat de Staatssecretaris zich zal inspannen om regelgeving te maken waarin de normen uit het convenant zijn vastgelegd (omtrent bijvoorbeeld verplichte registratie van slachthuizen, opleiding voor personeel in slachthuizen, toezicht tijdens de slacht en dergelijke). ³ Tot op heden is dat niet gebeurd. Tot slot is in het convenant afgesproken dat in Nederland niet onverdoofd zal worden geslacht voor de export. ⁴

Legio wetenschappelijke onderzoeken wijzen uit dat dieren heftige angst, pijn en stress ervaren vooruitlopend op en tijdens de (onverdoofde) slacht. Zo worden runderen, voordat hen de keel wordt doorgesneden, met een kantelapparaat horizontaal of ondersteboven gelegd. Schapen en geiten worden op hun rug gelegd en vastgehouden. Doordat de dieren zich, natuurlijk, heftig verzetten is de kans op fouten groot. Hierdoor duurt het vaak nóg langer voordat het dier het bewustzijn verliest. Als gevolg daarvan moeten dieren langere tijd doorbrengen in de zogeheten snijbox. Zo staan kalveren bijvoorbeeld gemiddeld anderhalve minuut in de snijbox alvorens hen de keel wordt doorgesneden. Ondertussen zien zij het snijden en verbloeden van het vorige kalf naast hen. ¹



Naast ethische bezwaren zijn er ook juridische: De Nederlandse wet erkent de intrinsieke waarde van dieren. Volgens de Wet dieren wordt daaronder verstaan: Erkenning van de eigen waarde van dieren, als wezens met gevoel. Bij het stellen van regels moet er volgens deze wet in elk geval in worden voorzien dat de inbreuk op de integriteit of het welzijn van dieren, verder dan redelijkerwijs noodzakelijk, wordt voorkomen en dat de zorg die de dieren redelijkerwijs behoeven is verzekerd. ^{2 3}



Voorts bestaat er helemaal geen eenduidigheid in religieuze opvattingen. Het is onder gelovigen allerminst een uitgemaakte zaak dat dieren onverdoofd zouden moeten zijn voorafgaand aan de slacht. In veel islamitische landen is de consumptie van vlees van verdoofde dieren dan ook gewoon geoorloofd. Deze praktijken worden ondersteund door een gezaghebbende uitspraak van een van de meest vooraanstaande religieuze autoriteiten, de Al-Azhar universiteit, waarin wordt betoogd dat verdoving is toegestaan zolang dat het uitbloeden van het dier niet verhindert en dat het verzet van het dier tegen de slacht vermindert, mits het dier niet sterft ten gevolge van de verdoving. ⁴

Tot slot houdt een gebruik zoals onverdoofde slacht mythes in stand dat een dier, wanneer het de keel wordt doorgesneden, geen pijn voelt en dat als de keel wordt doorgesneden het dier meteen buiten bewustzijn raakt doordat er geen bloed meer naar de hersenen stroomt.

Het wetsvoorstel is simpel. Volgens de PvdD moeten alle dieren die worden geslacht van tevoren zijn verdoofd. Dat laat dus geen ruimte voor onverdoofde slacht op basis van religieuze gronden. Daarbij zou een overgangsperiode van vijf jaar moeten worden ingesteld, zodat bedrijven ruim de tijd hebben om zich te kunnen aanpassen. ¹

Eeuwenoude islamitische en joodse religieuze regels schrijven voor dat een dier volledig gezond moet zijn op het moment van de slacht. Daaruit wordt afgeleid dat het dier niet verdoofd mag zijn op het moment dat de slachter zijn keel doorsnijdt. Het toebrengen van een verdoving veroorzaakt immers fysieke schade. ¹



Een deel van de moslims en joden gelooft dat deze regels zijn voorgeschreven door God. Volgens hen is het mensen niet toegestaan dat te betwijfelen. Het bevragen van de door God voorgeschreven onverdoofde slacht wordt vanuit dat perspectief gezien als het betwijfelen van de waarheid en almachtigheid van God's woord. Naast de religieuze component is het onder islamieten traditie (onverdoofd geslacht halal) vlees te eten bij onder andere het offerfeest. Bij joden is het traditie om op de sabbat en bij enkele festiviteiten (onverdoofd geslacht koosjer) vlees te eten. Het betreft in deze dus ook een wijze van deelnemen en respect betuigen aan de afkomst / cultuur / gemeenschap.

Daarnaast bestaat de indruk dat rechts-nationalistische (islamofobische / antisemitische) sentimenten aanleiding geven tot een verbod op de religieuze praktijk van de onverdoofde slacht. De roep om een einde te maken aan de rituele slacht zou in die zin vooral een manier zijn om joden en islamieten het leven moeilijker te maken en/of immigratie tegen te gaan. Vanuit islamitische hoek wordt de afgelopen decennia een anti-islamitische trend waargenomen. Het aangrijpen van dierenwelzijnsargumenten om islamitische slacht tegen te gaan zou daarin, net als het boerkaverbod, een volgende, gemaskeerde stap zijn.


Vanuit joodse hoek speelt een gevoelige historische component. Toen in het verleden, in Duitsland maar eerder ook in andere delen van Europa, joden het leven onmogelijk werd gemaakt, was een van de eerste stappen daarin het verbieden van de joodse rituele slacht. Sommige mensen voelen dus een angstige, historische lading bij de roep om een verbod op onverdoofd slachten.

Verder wordt als tegenargument gebruikt dat een verbod op onverdoofd slachten het probleem niet oplost, maar het probleem verplaatst omdat men dan onverdoofd geslacht vlees over de grens zal kopen. Dit zou gepaard gaan met een toename in kosten (importtarieven, transportkosten, etc.). Ook de kwaliteit van het vlees zou er op achteruit gaan, omdat het minder vers geleverd kan worden. Daarnaast bestaat de vrees dat mensen (vooral in de islamitische gemeenschap) bij een verbod zelf gaan slachten. Tot slot wordt nog genoemd dat als dieren die in Nederland gefokt zijn niet in Nederland geslacht mogen worden, zij langer onderweg zullen moeten zijn naar de slachterij. Dat komt het welzijn van de dieren niet ten goede.

Tevens speelt er een kwestie van gelijke Europese regelgeving. Men hoeft over het algemeen namelijk niet ondoenlijk ver te reizen om over de grens wél vlees te kopen dat aan de religieuze wensen voldoet; het Brussels gewest in België is hiervan een voorbeeld. Nationale wetgeving zou op deze wijze oneerlijke concurrentie veroorzaken.
Zonder verdere wetgeving houdt een verbod op onverdoofd slachten het importeren van vlees van dieren die onverdoofd zijn geslacht niet tegen. Dat zou in de hand kunnen werken dat het onverdoofd slachten van dieren in landen waar het dierenwelzijn nog minder in acht wordt genomen, wordt gestimuleerd.

Dat in verscheidene Europese landen de onverdoofde slacht al aan banden is gelegd, toont aan dat dit geenszins juridisch onmogelijk is. ¹ Dat wordt door de RvS ook niet ontkend. Die stelt dat de overheid zich in beginsel niet mag bezighouden met interpretatie van religieuze voorschriften, omdat het recht op godsdienstvrijheid een grondrecht is. Grondrechten zijn echter niet absoluut. Denk bijvoorbeeld aan het recht op vrijheid van meningsuitingen. Dat is weliswaar een grondrecht, maar dat wil niet zeggen dat je alles mag zeggen dat je wil. Grondrechten kunnen worden ingeperkt als daar goede redenen voor zijn. En dat is ook in dit geval aan de orde. Daarnaast kan worden betoogd dat het grondrecht op godsdienstvrijheid overbodig en achterhaald is, omdat het al wordt ondervangen door het grondrecht op vrije meningsuiting en grondrecht op vereniging.

De Nederlandse wet erkent de eigen waarde van dieren, als wezens met gevoel. Bij het stellen van regels moet er volgens deze wet in ieder geval in worden voorzien dat de inbreuk op de integriteit of het welzijn van dieren, verder dan redelijkerwijs noodzakelijk, wordt voorkomen en dat de zorg die de dieren redelijkerwijs behoeven is verzekerd.

De vraag is dus of de verregaande inbreuk op de integriteit van dieren die bij de rituele slacht wordt gemaakt, noodzakelijk is. Een bepaalde groep gelovigen ervaart de extreme aantasting van de integriteit van dieren die het onverdoofd slachten is, als noodzakelijk. Animal Rights is van mening dat dat belang niet opweegt tegen de belangen van de dieren die op deze gruwelijke wijze worden geslacht. Daarnaast is geen vlees eten natuurlijk een nog betere optie waartegen deze religies geen bezwaar hebben.

Naast de juridische component in deze discussie is ook van belang dat onomkeerbare schade niet bij alle vormen van verdoving aan de orde is. Er zijn ook mogelijkheden dieren te verdoven zonder fysieke schade toe te brengen (verdoving door gas). Dat zet het argument dat verdoving van dieren voorafgaand aan de slacht indruist tegen het gebod dat het dier volledig gezond moet zijn, op losse schroeven. De RvS laat dit punt buiten beschouwing omdat het niet aan de overheid zou zijn om religieuze voorschriften te beoordelen. Door zich zo makkelijk achter het beginsel van scheiding van kerk en staat te verschuilen, gaat de RvS volledig voorbij aan de grove en structurele dierenmishandeling die met onverdoofde slacht gepaard gaat. Hierin schemert het inherente conservatisme van een groot deel van de leden van de adviesraad van de RvS door, dat leidt tot een gebrek aan voeling met verschuivende maatschappelijke opvattingen. ²

Natuurlijk zullen er individuen en groepering zijn die een verbod voorstaan vanuit anti-religieuze of racistische motieven. Voorstanders van onverdoofde slacht buiten dit uit door de discriminatie kaart te spelen. Animal Rights komt echter op voor de slachtoffers van uitbuiting: dieren willen niet geslacht worden!

Het argument dat een verbod op onverdoofd slachten het probleem niet oplost omdat men dan zijn ritueel geslachte vlees over de grens zal kopen is wat Animal Rights betreft een gelegenheidsargument. Als Nederlanders hebben we invloed op het beleid in Nederland, en wij willen dat het beleid in Nederland verandert. Laten we hopen dat Nederland als gevolg daarvan de volgende dominosteen wordt in het rijtje landen dat in de inleiding van dit artikel genoemd is, waardoor de druk op landen die onverdoofd slachten nog wel toestaan steeds groter wordt.

Overigens is het Europese hof van Justitie door de ontwikkelingen in België om advies gevraagd. Een uitspraak van het Hof zou harmonisatie van Europees beleid tot gevolg kunnen hebben. Die uitspraak laat echter nog wel een tijd op zich wachten, en vervolgens duurt het nog een aanzienlijke periode voordat landen dat Europese beleid in nationale wetgeving hebben vormgegeven. Dit is dus geen argument om af te zien van het zetten van stappen.

In december 2020 is die uitspraak van het Europese hof van Justitie er:

Het Europees Hof van Justitie bepaalde donderdag 17 december 2020 dat het verbod dat in Vlaanderen is ingevoerd op het onverdoofd ritueel slachten van dieren niet strijdig is met de Europese regels voor godsdienstvrijheid. ¹
In september adviseerde advocaat-generaal Gerard Hogan nog aan het Hof dat het verbod wel strijdig was met Europese regels over godsdienstvrijheid. "Uitzonderingen voor religieuze riten” zouden volgens hem gerespecteerd moeten worden, omdat joden en moslims "diepgaand persoonlijk religieus belang” aan de onverdoofde slachting hechten, zelfs als dat meer "pijn, spanning of lijden” voor het dier betekent. Een volstrekt immoreel standpunt.
In een persverklaring schrijft het Hof dat "de uitoefening van het recht van deze gelovigen om vrijelijk hun godsdienst te belijden” beperkt wordt door het Vlaamse decreet. Het is gelovigen echter nog wel toegestaan ritueel geslacht vlees in te kopen uit regio’s waar dat wel mag. Bovendien is de „rituele slacht als zodanig niet verboden”, enkel het onderdeel dat vraagt dat dieren onverdoofd zijn. Doordat elektrische narcose is toegestaan, waardoor de verdoving theoretisch omkeerbaar is, wordt volgens het Hof wel het lijden van het dier verminderd. De inperking weegt daarom op tegen het algemeen belang van het „bevorderen van het dierenwelzijn”, aldus het Hof, zelfs al claimen de organisaties die naar de rechter stapten dat ook elektrisch verdoven niet in lijn is met hun religieuze regels.
Onze uitleg is eenvoudiger: Deze religies verplichten deze gelovigen niet om vlees te eten.

De uitspraak betekent dat nu in héél Europa de deur openstaat voor een verbod op onverdoofd slachten.

Nadat op 15 januari 2021 de Nederlandse regering aftreedt over de toeslagenaffaire proberen CDA en SGP, zonder succes, om het wetsvoorstel van PvdD op het onverdoofd slachten controversieel te laten verklaren, schandalig en oncollegiaal.