Zal race naar coronavaccin een van de oudste diersoorten uitroeien?

Dat degenkrabben voor de kwaliteitscontrole van vaccins gebruikt worden is misschien niet algemeen geweten, maar het is allerminst nieuw(s). Dierproeven zijn in sommige gevallen wettelijk verplicht. Geneesmiddelen die in de bloedbaan moeten worden ingespoten, zoals vaccins, moeten heel zuiver zijn. Een besmetting met bacteriën, schimmels, gisten of resten ervan, kan bij de patiënt een hevige koortsrespons of ontstekingsreactie veroorzaken, mogelijk zelfs met de dood tot gevolg. Daarom is een strikte kwaliteitscontrole verplicht voor geneesmiddelen die worden ingespoten: van elk 'vat' van het product moet een staal worden gecontroleerd op de aanwezigheid van stoffen die zo'n erge ontsteking kunnen opwekken, pyrogenen genaamd. Het woord “pyrogeen” komt uit het Grieks en betekend letterlijk “koorts veroorzakend”. Besmetting met koorts veroorzakende stoffen kan in zeook symptomen veroorzaken van ontsteking, shock, orgaanfalen tot de dood.

Het bloed van de degenkrab wordt gebruikt om de zuiverheid van vaccins te testen. Dit komt omdat componenten van het bloed van de dieren bijzonder sterk reageren als ze in contact komen met eventuele endotoxinen - de materialen van ziekteverwekkende bacteriën. Het resultaat is een stolsel. Als wetenschappers het bloed van de degenkrab aan hun vaccins toevoegen en een stolsel zien, betekent dit dat het vaccin niet veilig is om bij de mens te injecteren.

Onderzoekers over de hele wereld ontwikkelen momenteel meer dan 155 vaccins tegen het coronavirus en 23 vaccins worden reeds bij de mens getest.¹ Door de golf van vaccinatietests in de race om een effectief en veilig coronavaccin te ontwikkelen is de vraag vanuit farmaceutische bedrijven voor het blauwe bloed van de degenkrab nog veel hoger dan anders.

Jaarlijks worden een half miljoen degenkrabben uit de zee gevangen en in farmaceutische laboratoria op machines aangesloten die hun bloed aftappen.² Zo goed als alle farmaceutische bedrijven in de wereld zijn afhankelijk van het bloed van deze krabben. In het labo blijven ze 24 tot 72 uur achter elkaar bij volle bewustzijn aan zo’n machine gekoppeld terwijl 30% van hun bloed in flessen wordt opgevangen.³ Daarna worden ze teruggezet in zee.

De farmaceutische handel beweert dat bijna alle degenkrabben ongedeerd zijn door de methode, maar een gemiddelde van 13% van de uitgebloede krabben wordt verkocht als aas voor de visserij.¹ Tijdens het proces sterft 10 tot 30% van de dieren. Het blijkt ook dat vrouwelijke degenkrabben die na het uitbloeden terug in de zee gegooid worden een veel kleinere kans hebben om zich achteraf nog te kunnen voortplanten. Dit zorgt ervoor dat de bedreigde dierensoort nog een stapje dichter bij het uitsterven komt. De farmaceutische bedrijven vinden dat deze acties vergelijkbaar zijn met het geven van bloed door mensen. Maar het is dus toch niet helemaal hetzelfde.

In 1990 schatten biologen het aantal Atlantische degenkrabben dat in de Delaware Bay kwam paaien nog op 1,24 miljoen.² Maar de baai is een belangrijk vangstgebied voor de farmaceutische bedrijven en in 2002 was het aantal Atlantische degenkrabben in het gebied gedaald naar 333.500. In de laatste jaren is hun aantal ongeveer hetzelfde gebleven, zoals blijkt uit een onderzoek in 2019, waarbij de populatie werd geschat op 335.211 exemplaren. (In 2020 werd de telling van degenkrabben wegens de coronapandemie afgelast.)

Een levend fossiel, zo wordt de degenkrab wel eens genoemd. En terecht want de degenkrabben bestaan al zo’n 400 miljoen jaar, zij waren er al 200 miljoen jaar voordat de dinosauriërs op aarde rondliepen.³ Het dier overleefde vijf massa-extincties, waarvan er één 95 procent van alle mariene soorten doodde maar het blijkt niet opgewassen tegen de mens. Al twee decennia lopen de aantallen in heel de wereld drastisch terug. In sommige regio's komt dat door de klimaatverandering, in andere door bloedafnames voor medisch gebruik in dierproeven. ⁴

Degenkrabben vervullen een belangrijke ecologische rol. Hun gladde, brede schalen bieden de perfecte ondergrond voor vele andere mariene organismen, zoals mosselen, zeepokken en oesters, om van te leven. Degenkrabben leggen hun eieren af langs zandstranden. Hun eieren leveren een belangrijke voedselbron voor migrerende kustvogels, en de jongeren en volwassenen worden opgegeten door zeeschildpadden.

Degenkrabben zijn niet de enige slachtoffers in dit verhaal. De standaardprocedure om koorts veroorzakende stoffen op te sporen is een dierproef waarbij de teststof in konijnen geïnjecteerd wordt en waarbij om het half uur de lichaamstemperatuur geregistreerd wordt met een anale thermometer. Een significante stijging van de lichaamstemperatuur wijst op de aanwezigheid van gevaarlijke pyrogenen en zorgt voor de afkeuring van de productiebatch. Omdat het afweersysteem van een konijn of degenkrab zodanig verschillend zijn van de mens, geeft de test vaak een verkeerd resultaat.

Er bestaat misschien geen beter alternatief zou je denken? Toch wel. Er bestaat zelfs al meer dan 20 jaar een proefdiervrije methode die gebaseerd is op de reactie van menselijke bloedcellen waaruit bij besmetting met koorts veroorzakende stoffen ontstekingsfactoren vrijkomen. Wetenschappelijk gezien weten we dat deze op mensen gebaseerde methode veel beter is en niet de beperkingen heeft van de dierproeven. Op de internationale Eurotox-congres gaf toxicologe en Animal Rights campagnecoördinator Jen Hochmuth een presentatie over de wetenschappelijke voordelen van de alternatieve test op basis van menselijke bloedcellen.

Hochmuth: “Deze humane test is een buitengewone kans om de volksgezondheid te beschermen en om een einde te maken aan het lijden van konijnen en degenkrabben.”

Wist je dat het volgens de Europese wetgeving zelfs verboden is om een dierproef uit te voeren zodra een geaccepteerd proefdiervrij alternatief bestaat? Volgens de Europese wetgeving (Richtlijn 2010/63/EU6) is het een verplichting om over te schakelen naar het alternatief als een dierproef kan worden vervangen door een geaccepteerde proefdiervrije methode.¹ Sinds 2017 zijn farmaceuten verplicht na te gaan of de alternatieve test op basis van menselijk bloed geschikt is voor nieuwe medicijnen, of voor bestaande medicijnen waarbij het productieproces is veranderd. In tegenstelling tot degenkrabben en konijnen maken menselijke bloeddonors een vrijwillige bewuste keuze. Omdat dieren deze keuze niet kunnen maken zijn dierproeven een grove inbreuk op hun integriteit. Sanquin, verantwoordelijk voor de bloedvoorziening in Nederland, voert deze test als dienstverlening uit voor verschillende opdrachtgevers, maar kan de test ook als testkit leveren.²

Hochmuth: “Voorstanders van dierproeven beweren maar al te graag dat dierproeven enkel gebruikt worden als er geen alternatief bestaat. Dit verhaal bewijst dat de stelling van dierproeven als een noodzakelijk kwaad complete onzin is!”

Lees ook: Proefdiernemers houden zich niet aan de wet

Volgens Hochmuth toont het verhaal van de degenkrab en het konijn aan dat het belangrijk is om niet alleen alternatieven voor de dierproeven sneller binnen de wetgeving te accepteren maar ook om de ouderwetse dierproeven voor eens en altijd te verbieden.

Hochmuth: “Over de hele wereld sterven jaarlijks 400.000 konijnen en talloze degenkrabben voor deze vervangbare dierproef.³ Het is schrijnend dat er proefdiervrije manieren bestaan die relevant en veilig voor de mens zijn, maar dat er ondertussen nog steeds akelige en onnodige dierproeven worden uitgevoerd.”